Demir minerali nedir, faydaları nelerdir?

Demir, kandaki oksijeni taşımak için gerekli bir protein olan hemoglobinin düzgün çalışmasını sağlar. Demir ayrıca birçok enzim reaksiyonunda önemli bir bileşen olup bağışıklık sisteminde önemli role sahiptir.

Yetişkinlerde ve herhangi bir kanaması olmayan kişilerde dışarıdan takviye almaya gerek olmamakla birlikte (sadece yiyeceklerden alınan demir yeterli gelmekte) büyüme, gebelik ve emzirme durumlarında dışarıdan demir almaya ihtiyaç duyulabilir. En fazla demir ihtiyacı olanlar ise 6-24 ay arasındaki bebekler ve ergenlik çağındaki çocuklardır.

Demir kimde ne kadar olmalıdır, önerilen alımlar ne kadardır?

Bir kişinin yaşı ve cinsiyeti, ihtiyaç duyduğu demir miktarını etkileyebilir.

Bebekler:

• 6 aya kadar: 0.27 mg
• 7-12 ay arası: 11 mg

Çocuklar:

• 1-3 yaş arası: 7 mg
• 4-8 yaş arası: 10 mg

Erkekler:

• 9 ile 13 yaş arası: 8 mg
• 14-18 yaş arası: 11 mg
• 19 yaş ve üstü: 8 mg

Kadınlar:

• 9 -3 yaş arası: 8 mg
• 14-18 yaş arası: 15 mg
• 19-50 yaş arası: 18 mg
• 51 yaş ve üstü: 8 mg

Hamilelik sırasında: 27 mg

Demir minerali ne işe yarar, faydaları nelerdir?

• Kanda oksijeni taşıyan kan hücrelerinin ve bazı enzimlerin üretiminde rol alır.Akciğerlerdeki oksijeni hücrelere, hücrelerden de karbondioksiti akciğerlere taşır.
• Vücut direncini artırır, bağışıklığı güçlendirir.
• Beyin ve zeka gelişimine katkıda bulunur.
• Büyümeye yardım eder.
• Vücudun enerji üretiminde etkilidir.
• Kırmızı kan hücrelerindeki hemoglobinin üretimine yardımcı olur.
• Saç hücrelerini güçlendirir.
• Vücut ısısının düzenlenmesinde rol oynar.

Demir içeren besinler nelerdir?

Demir, vücudunuzun tek başına üretemediği bir mineraldir. Bundan dolayı hem hayvansal hem de bitkisel kaynaklı yollarla düzenli olarak tüketilmesi gerekir. Hayvansal gıdalar alınan demir, bitkisel besinlerden alınan demirden daha kolay emilir. Hayvansal kaynaklı besinlerin rengi ne kadar koyu ise, içerdiği demir oranı o kadar fazladır.

• Kabuklu deniz ürünleri, balık
• Ispanak, brokoli, pancar, lahana, domates, brüksel lahanası, bezelye
• Kırmızı et, karaciğer, hindi
• Kuru fasulye, mercimek, nohut, barbunya, iç bakla gibi baklagiller
• Kabak çekirdeği, kaju, çam fıstığı ve diğer kuruyemiş
• İstiridye mantarı
• Patates
• Tofu (Peynir çeşidi)
• Bitter çikolata
• Hindi
• Yumurta
• Kuru üzüm, kuru erik, kuru incir, hurma, kuru kayısı gibi kuru meyveler
• Kestane
• Pekmez
• Zenginleştirilmiş tahıllar
• Karabuğday, kinoa

Demir Emilimi Nasıl Artırılır?

• Demirin kaynağı
• Beslenmedeki diğer yiyeceklere
• Gastrointestinal sağlık durumuna
• İlaç veya takviye kullanımına
• Kişinin genel demir durumuna
• C vitamini gibi demir destekleyicilerin varlığına bağlı olarak değişir.

Gıdalardan gelen demirler heme ve nonhem olarak ikiye ayrılır. Hayvansal gıdalar hem demir içerir ve vücut tarafından daha kolay emilir.

Bitkilerde bulunan tür olan non-heme demir, vücudun onu emmesi için birden işlem gerekir. Bundan dolayı daha geç emilir.

Hem demirin hayvansal kaynaklardan biyoyararlanımı yüzde 40'a kadar çıkabilir. Bitki bazlı kaynaklardan elde edilen non-hem demir ise  yüzde 2 ila 20 arasında bir biyoyararlanıma sahiptir . 

Ayrıca C vitamini açısından zengin gıdalar tüketerek demir emilimini önemli ölçüde artırabilirsiniz. Örneğin et yemekleri yanında bol limonlu salata tüketilebilir.

Demir eksikliği nedir?

Demir eksikliği dünya genelinde özellikle kadınlarda daha çok olmakla birlikte yaygın görülen mineral eksikliklerindendir. 

Hemoglobin (HGB),  kemik iliğinde üretilen, kırmızı kan hücrelerinde depo edile,n demir açısından zengin bir protein çeşididir. Vücutta yeterli hemoglobin olmadığında ve kaslar etkili bir şekilde çalışmak için yeterli oksijeni alamaz. Bu da anemiye neden olur. 

Demir eksikliği tanısı nasıl konulur?

• Doktorunuz, göz kapağınızın (konjuktiva) iç kısmına bakar.
• Ayrıca dil, tırnak, avuiçi ne de bakarak doktorunuz tanı koyabilir.
• Karın muayenesinde büyümüş bir dalak demir eksikliği belirtisi olabilir, ileri tektik gerektirir.
• Kan hemoglobin düzeyini belirlemek için tam kan sayımı istenir (hemogram). HGB düzeyindeki değerin düşük olması kansızlığı gösterir. MCV ise kırmızı kan hücrelerinin boyutunu ifade eder.
• Ferritin ölçümü yapılır. Bu, vücudunuzdaki demir deposunu gösterir. Eğer bir enfeksiyon durumu yoksa ferritin değeri, demir deponuzun ne kadar kaldığını gösterir.
• B12 ve folik asit düzeyinize bakılır.
• Troid testi istenebilir. Bazı durumlarda iştahsızlık, sinirlilik gibi durumlar sadece demir eksikliğinden kaynaklı olmayabilir.
• Enfeksiyon belirtisi tespiti için CRP düzeyi istenebilir.

Demir eksikliğinin nedenleri nelerdir?

Demir eksikliğinin üç ana nedeni vardır.

• Yeterince demir açısından zengin yiyecekler yememek
• Demiri emmede sorun
• Kan kaybı

Diğer nedenleri şu şekilde sıralayabiliriz.

• Gebelik ve emzirme dönemleri
• Büyümenin arttığı dönemler
• Düzensiz adet kanamaları
• Mide bağırsak sisteminin ülser, gastrit, kolit, hemoroid, polip ve kanser türü hastalıklar
• Bağırsak parazitleri
• Aspirin veya benzeri ilaç kullanımı
• İdrar yolları ve akciğer hastalıkları
• Bazı kan kanseri türleri
• enflamatuar barsak hastalığı
• Yanlış beslenme programı
• Vejeteryan tipi beslenme
• Çay ve çok fazla tahıl tüketimi
• Buz, kil ve toprak yeme alışkanlıkları

Demir eksikliğinin belirtileri nelerdir?

Demir eksikliğinin belirtileri; kansızlığın şiddetine, gelişme hızına, yaşa ve mevcut sağlık durumuna göre değişir.

• İştahsızlık, halsizlik
• Dikkat eksikliği, konsantre olamama
• Hızlı kalp atımı, kalp çarpıntısı
• Nefeste daralma
• Bağışıklığın düşmesi
• Huzursuz bacak sendromu
• Saç dökülmesi, saç problemleri
• Soluk ten rengi
• Depresyon
• Normalden daha fazla üşüme

Kimler risk altında?

Demir eksikliği kadınlarda daha çok görülmekle birlikte ençok risk altında olan kişiler şunlardır; 

• Kadınlar (Özellikle hamileler ve emziren kadınlar)
• Bebekler ve çocuklar
• Ameliyat olmuş hastalar
• İç kanaması olan kişiler
• Mide-bağırsak hastalıkları olanlar
• Demir açısından zengin gıda tüketmeyen vejetaryanlar
• Günlük çok fazla inek sütü içen çocuklar

Demir eksikliği nasıl tedavi edilir?

Demir takviyeleri

Demir tabletler vücudunuzdaki demir seviyelerinin yenilenmesine yardımcı olabilir. Mümkünse, daha iyi emilim sağlaması açısından demir tabletlerinin aç karnına alınması önerilir. Demir takviyeleri kabızlığa veya siyah dışkıya neden olabilir. Ayrıca demir takviyelerinin süt ve süt ürünleriyle kullanılmaması gerekir. Doktor kontrolünde demir takviyelerini kullanın. Doktorunuz size hangi demir takviyesini, ne kadar süre boyunca ve ne şekilde kullanmanız konusunda detaylı bilgi verecektir.

Beslenme

Demir içeren besinleri tüketerek demir eksikliği giderilebilir. Özellikle;

• Kırmızı et
• Koyu yeşil yapraklı sebzeler
• Kurutulmuş meyveler
• Fındık
• Demir takviyeli tahıllar

tüketmek son derece önemlidir. Ayrıca, C vitamini vücudunuzun demiri emmesine yardımcı olur. Demir tabletleri alıyorsanız, bir doktor tabletleri bir bardak portakal suyu veya turunçgiller gibi bir C vitamini kaynağıyla birlikte almayı önerebilir.

Kanamanın altında yatan nedenleri bulmak

Bazı durumlarda demir takviyeleri almak yeterli gelmeyebilir. Bunlardan biri de aşırı kanamadır. Aşırı adet kanamalarında doktora danışılıp, problem çözülmelidir.

En ağır vakalarda kan nakli; demir ve kan kaybının yerini hızlı bir şekilde alabilir.

Demir fazlalığı nedir? Hangi hastalığa neden olur?

Vücutta fazla demirin birikmesi hemokromatozis (Aşırı demir yükü) adlı hastalığa neden olur. 

Demirin fazlası vücudunuz için toksik olup fazlası organlarınızı zehirleyerek organ yetmezliğine neden olabilir. Hemokromatoziste demir, eklemlerde ve karaciğer, kalp ve pankreas gibi organlarda birikebilir.

Bu durumun iki türü vardır

Primer hemokromatozis:  kalıtsaldır.  

Sekonder hemokromatozis: bazı durumlarda oluşabilir;

• Bazı anemi türleri
• Karaciğer hastalığı
• Çok kan nakli yaptırmak

Hemokromatozisi'nin Belirtileri Nelerdir?

• Eklemlerde ağrı
• Yorgunluk
• Açıklanamayan kilo kaybı
• Karın ağısı
• Vücut kıllarının dökülmesi
• Kalp çarpıntısı
• Hafızada bulanıklaşma

Demir fazlalığına sebep olan diğer durumlar:

• Demir toksisitesi
• Demir takviyeleri aşırı doz alındığında zehirlenme meydana gelebilir.
• Gıdalardaki aşırı demirin emilimiyle karakterize genetik bir bozukluktur.

Özel durumlar

Gebelikte demir eksikliği

Demir, sağlıklı bir hamilelik sürdürmek için önemlidir. Kan hacmi ve kırmızı kan hücresi üretimi, büyüyen fetüse oksijen ve besin sağlamak için demire ihtiyaç duyar. Vücut tipik olarak hamilelik sırasında demir emilimini en üst düzeye çıkarırken, yetersiz demir alımı veya demirin emilme şeklini etkileyen diğer faktörler demir eksikliğine yol açabilir.

Gebelikte düşük demir alımı, erken doğum ve düşük doğum ağırlığı riskini artırdığı gibi, bebeklerde düşük demir depoları ve bozulmuş bilişsel veya davranışsal gelişim riskini artırır . Düşük demirli hamile kadınlar enfeksiyona daha yatkın olabilir.

Çocuklarda demir eksikliği

Çocuklarda demir eksikliği, özellikle büyümenin hızlı olduğu 6-24 aylık süt çocuklarında ve ergenlik doneminde daha sık görülür.

Çocuklarda demir eksikliğinin belirtileri;

• Davranış sorunları
• Tekrarlayan enfeksiyonlar
• İştah kaybı
• Nefes darlığı
• Aşırı terleme
• Güçsüzlük
• Soluk ten rengi
• Yorgunluk, halsizlik, huzursuzluk
• Büyümede gerilik
• Saç ve tırnaklarda kırılma
• Dikkat eksikliği
• PİKA olarak bilinen yenmemesi gereken toprak, kireç ve kağıt gibi şeyleri yeme durumu

Çocuklarda demir eksikliğinin nedenleri;

• Yetersiz beslenme
• Yoğun burun kanamaları
• Bağırsak polipleri ve bazı bağırsak parazitleri
• Dışkı ve idrar ile kan kaybı
• Makat bölgesinde çatlaklar
• Ergenlik dönemindeki adet kanamalarının düzensiz ve fazla olması
• Çölyak gibi besin emilimini bozan hastalıklar
• Alyuvar yapımını baskılayan ya da bozan ilaçlar
• Sık geçirilen enfeksiyonlardır.

Sporcular

Demir eksikliği özellikle genç bayan sporcularda daha yaygındır. Sporculardaki demir eksikliği atletik performansı düşürür ve bağışıklık sistemi aktivitesini zayıflatır. Hemoglobin eksikliği, vücudun kaslara oksijen taşıma yeteneğini azalttığı için fiziksel efor sırasında performansı büyük ölçüde azaltabilir.

Bu makale ncbi.nlm.nih.gov ve hematology.org adreslerinden derlenmiştir.