Aşağıda yer alan bilgiler Dr. Nancy Rawson ile yapılan bir söyleşiden sadeleştirilerek alınmıştır.
Anosmi, tamamen koku kaybını tanımlamak için kullanılan terimdir. Herhangi bir kokuyu tespit etme yeteneğiniz kesinlikle yoktur. Bu tat alıp almama anlamına gelmez. Tat tatlı, tuzlu, ekşi, acı ve tuzludur. Hala bu tür hisleri tespit edebilirsiniz ama gül, limon, kahve ya da çikolata gibi kokuları alamazsınız.
Parosmide olan şey ise, kokuları deneyimlemeye başlamanızdır ama kokladığın ve hissettiğin şey, hatırladığın gibi değildir. Kahvenizi koklamaya çalışırsınız ama kahve yerine, çöp gibi veya tamamen alakasız bir şey gibi kokabilir, veya çok hoş bir koku olan sabah şampuanınız şimdi çok kötü kokabilir. Kısaca parosmi, yanlış bir koku deneyimidir. COVID'de tamamen kaybedilen koku duyusu sonrasında koku alma duyularını geri kazanan insanlarda oldukça sık görülür.
Araştırmalar hala devam ediyor, ancak görünen o ki, koku alma sistemi iyileşirken binlerce farklı kimyasalı tespit eden tüm sinir yollarında eşit olarak iyileşmez. Bu nedenle bazı sinirler diğerlerinden daha erken yenileniyor olabilir. Örneğin bir kahve aromasının tam etkisini elde etmek için, beynin bunu kahve olarak yorumladığı şekilde yani belirli bir oranda birçok farklı kimyasalı tespit edebilmeniz gerekir. Ancak bunlardan birkaçını, belki bir veya ikisini şimdi algılayabiliyorsanız bu durumda kokuyu hatalı algılamak kaçınılmaz oluyor.
Buna örnek olarak lavantayı ele alabiliriz. Bir lavanta aromasının kritik bileşenlerinden beş veya altı tanesini ele alıp onları tek tek koklarsanız, bu kimyasalların hiçbiri lavanta gibi kokmadığını göreceksiniz. Ama bunları doğru orantıda birleştirdiğinizde lavanta olduğunu anlıyorsunuz. Bu yüzden, çalışmasını beklediğimiz şekilde çalışması için gerçekten tüm sisteme sahip olmamız gerekiyor.
Tat ile koku arasında nasıl bir ilişki vardır?
Retronazal yol denen bir yol var. Çiğneme esnasında yiyeceklerden havaya çıkan kimyasallar retronazal yol denen şey yoluyla burnun içine giriyor. Bu retronazal yoldan deneyimlemekte olduğunuz aromalar aslında beynin hem koku hem de tat veya doku gibi lezzet bilgilerini bütünleştiren bir bölümüne gönderilen özel alıcı gruplarını etkiliyor ve neticede lezzet algısı oluşur.
Tatlı, tuzlu, ekşi, acı ve tuzlunun ötesinde, lezzetin tüm nüanslarını yaratan bu retronazal yoldur. Bu lezzet bileşeni olmadan, yemeğin kimliğini gerçekten kaybederiz. Koku duyunuz olmadan limonu limeden ayırt edemezsiniz, yine koku duyunuz olmadan çikolatayı kahveden ayırt etmek bile zordur.
COVID'li kişilerin ne kadarı uzun süreli koku kaybı yaşayor
Rakamlar değişebilir, ancak %10-15 olduğu tahmin ediliyor. Ayrıca muhtemelen koku alma duyusunu geri kazananların %20-30'u muhtemelen COVID'den önceki noktaya gelmemiştir. Koku alma yeteneğini kesinlikle geri kazandılar, ancak COVID'den önceki kadar hassas olmayabilirler.
Koku alma duyusu, tehlikeden kaçınmamıza yardımcı olan bir duyudur ve örneğin, bize neyin güvenli, neyin güvenli olmadığı konusunda ipuçları verir. Koku duyusunun olmaması gerçekten çok rahatsız edicidir.
Geçtiğimiz yıl içinde ortaya çıkan ilginç şeylerden biri de, etkilenen dokunun yapısal bütünlüğüne ek olarak, virüsün destekleyici hücreler üzerinde meydana getirdiği etkidir. Virus bir şekilde koku alma sinir hücrelerinde tahribata neden olmaktadır. Bu hücreler kokuları algılamak için üretmeleri gereken proteinleri üretmiyorlar. Bu, insanların neden koku alma duyularını bu kadar aniden kaybettiklerini anlamamıza yardımcı oluyor.
Yine geçen yılki araştırmaların çoğu, bu hücrelerin işlevlerinin nasıl geri kazanılacağını veya bu hücrelerin yeniden üretilip, düzgün çalışan yeni oluşturulmuş hücrelerle nasıl değiştirileceğini anlamaya odaklandı. Heyecan verici haber şu ki, şu anda bu dokunun iyileşmesini teşvik etmenin farklı yollarını arayan birkaç klinik çalışma var. Denemeler, bu hücreler için kök hücre görevi gören hücre tiplerini ve yeni koku nöronlarının oluşumunu tetikleyen farklı kimyasal büyüme faktörlerini anlamak için uzun yıllar boyunca yapılan çalışmalara dayanmaktadır. İlk hayvan çalışmalarından bazıları oldukça umut verici olmuştur. Bu nedenle, gelecekte bazı olumlu sonuçlar göreceğimiz konusunda iyimserim.
Koku, hafıza ile yakından bağlantılıdır ve sinirsel bağlantılar çok yakındır. Koku kaybının Alzheimer hastalığının en erken belirtilerinden biri olduğunu biliyoruz.